چکیده

آنچه دراین رساله می­آید بررسی ایزد مهر در شرق وغرب با هدف دسترسی به منشأ آن و چگونگی ورود و گسترش در غرب به ویژه امپراطوری روم می­باشد. در این رساله سعی شده نقاط اشتراک و اختلاف آنها به طور خلاصه ذکر شود.

این تحقیق شامل پنج فصل است که در دو فصل اول میترا در زمان باستان و میانه به خصوص ایران و آسیای صغیر بحث شده است.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده......................................................................................................................................... 1

مقدمه........................................................................................................................................... 2

فصل اول: کلیات پژوهش............................................................................................................ 4

1-1. طرح مسئله.......................................................................................................................... 5

1-2. ضرورت و اهمیت موضوع.................................................................................................... 5

1-3. اهداف................................................................................................................................. 5

1-4. فرضیات.............................................................................................................................. 6

1-5. روش تحقیق........................................................................................................................ 6

فصل دوم: ادبیات و پیشینه‌ی تحقیق.............................................................................................. 8

2-1. ادبیات تحقیق...................................................................................................................... 9

2-2. پیشینه تحقیق..................................................................................................................... 14

فصل سوّم: ایزد میترا در شرق..................................................................................................... 20

3-1. مقدمه................................................................................................................................. 21

3-2. افسانه پیدایش میترا و تبلیغات مهرپرستی.............................................................................. 24

3-3. مهرپرستی در ایران.............................................................................................................. 24

3-3-1. مهرگان و مهرپرستی....................................................................................................... 25

3-3-2. ميترا در فرهنگ اساطيري ايران......................................................................................... 28

3-3-3. اسطوره تولد مهر از تخم مرغ كيهاني................................................................................ 30

3-3-4. میترائیسم و آثار آن در آذربایجان غربی با تکیه بر دخمه سنگی نناس................................... 30

3-3-5. مهر (میترا)..................................................................................................................... 32

3-3-6. بخش میدانی: آثار و نشانه­­های میترائیسم در بخش کردنشین آذربایجان غربی....................... 34

3-3-7. آثار دیگر میترائیسم در منطقه........................................................................................... 35

3-4. مهر در کتیبه های بغازکوی................................................................................................... 37

3-5. مهر در هند......................................................................................................................... 38

3-6. مهر در اوستا...................................................................................................................... 38

3-7. ایزد مهر در دوران هخامنشیان.............................................................................................. 43

3-8. مهر در ارمنستان و دوران پارتی........................................................................................... 45

3-9. مهر در دوران ساسانی......................................................................................................... 47

3-10. مهر در دین زرتشتی کنونی................................................................................................ 51

فصل چهارم: ایزد میترا در غرب................................................................................................. 52

4-1. مهر در اروپا....................................................................................................................... 53

4-1-1. تولد میترا....................................................................................................................... 57

4-1-2. کوتس و کوتوپاتس......................................................................................................... 66

4-1-3. مشعل داران و اعتدالین................................................................................................... 68

4-1-4. غذای مقدس میترایی و ضیافت........................................................................................ 70

4-1-5. میتراس و پرسیوس......................................................................................................... 74

4-2. مهر، ایزد جنگ ونقش نظامیان در ورود و گسترش آن در غرب.............................................. 75

4-2-1. نظریه جان هینلز مورد نقش سپاهیان روم در گسترش میترالیسم........................................... 77

4-2-2. نظریه آپیانوس مورخ رومی در مورد ورود میترائیسم به غرب.............................................. 80

4-2-3. سفرتیرداد به روم عامل ورود میترائیسم به غرب................................................................ 81

4-2-4. ورود میترائیسم به غرب توسط دزدان دریایی.................................................................... 81

4-2-5. نظریه پ. بسکو.............................................................................................................. 82

4-2-6. نظریه پ. بسکو: میترائیسم در غرب................................................................................. 83

4-3. آداب میترائیسم................................................................................................................... 88

4-3-1. مدارج آیین میترا............................................................................................................. 88

4-4. مشترکات کیش مهر و مسیحیت........................................................................................... 93

4-4-1. جنگ مسیحیت و میترائیسم............................................................................................. 95

4-4-2. افول میترائی.................................................................................................................. 97

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها........................................................................................... 100

5-1. نتیجه گیری....................................................................................................................... 101

5-2. پیشنهادها.......................................................................................................................... 104

پیوست...................................................................................................................................... 105

منابع و مآخذ............................................................................................................................. 133

منابع فارسی............................................................................................................................... 134

منابع انگلیسی............................................................................................................................. 137

چکیده‌ی انگلیسی......................................................................................................................... 1